Ang Kabanata 4 ng Noli Me Tangere ay
naglalarawan sa naging kalagayan ni Don Rafael Ibarra, ang ama ni Crisostomo
Ibarra, sa bayan ng San Diego. Matapos ang mahabang panahon ng kanyang
pag-aaral sa Europa, bumalik si Ibarra sa kanyang bayan at napansin niya na
wala pa ring naging pagbabago sa lugar na kanyang iniwan. Nabahala siya na tila
walang ipinag-unlad ang bayan.
Habang si Ibarra ay naglalakad sa
plasa ng Binondo, sinundan siya ng isang Tinyente upang makipag-usap sa kanya
tungkol sa kanyang ama. Isinalaysay ni Tinyente kay Ibarra ang tungkol sa
kanyang ama na si Don Rafael, na kilala sa bayan bilang isa sa pinakamayaman at
mapagkawanggawa. Gayunpaman, sinabi rin ni Tinyente na maraming tao ang
naiinggit kay Don Rafael, lalo na ang mga pari ng simbahan, partikular si Padre
Damaso. Dahil dito, hindi raw nagpapakumpisal si Don Rafael sa simbahan, na nagdulot
ng lalong pagkagalit ng mga pari sa kanya.
May isang Kastilang kolektor na
kinilala ni Don Rafael bilang isang mahalagang tao sa bayan, ngunit ito ay
palaboy at madalas na pinagtatawanan ng mga tao. Sa isang pagkakataon, hindi
napigilan ng kolektor na sapakin ang ilang batang nagtatawa sa kanya. Tinamaan
niya ang isa sa mga bata at nagtamo ito ng malubhang pinsala. Dito nakita ni
Don Rafael ang pangyayari at kanyang pinigilan ang kolektor.
Ang pangyayari ay nagdulot ng isang
imbestigasyon ng mga gwardya sibil, at si Don Rafael ay inakusahan ng mga
kasong tulad ng erehe, pilibustero, pang-aagaw ng lupain, pagbabasa ng mga
ipinagbabawal na babasahin, at iba pa. Nagtangkang humingi ng tulong kay Don
Rafael sa kanyang mga dating kaibigan, ngunit marami sa kanila ang tumalikod at
hindi nagpakita ng suporta.
Sa tulong ni Tinyente Guevarra, si
Don Rafael ay nakahanap ng Kastilang abogado. Ngunit ang kaso ay tumagal at
lalo pang naging masalimuot dahil sa pagsulpot ng mga kalaban ng Don. Sa gitna
ng kasong kinahaharap niya, si Don Rafael ay nagkasakit at tuluyang namatay sa
bilangguan, na wala man lamang nakiramay na kapamilya o kaibigan na nagdanas ng
hirap kasama niya.
Ang Kabanata 4 ay nagpapakita ng kalunos-lunos na kalagayan ni Don Rafael, ang dating mapagkawanggawang ama ni Crisostomo Ibarra, na nagdulot ng pangamba at panghihinayang sa mga naiwan niya sa kanyang bayan ng San Diego.