Sa Kabanata 63 ng "Noli Me
Tangere," natutunghayan natin ang kwento ni Basilio, isang batang lalaki
na nakatira sa isang dampa kasama ang kanyang inang si Sisa at kapatid na
babae. Ang dampa na kanilang tirahan ay matatagpuan sa libis ng isang bundok at
nakabuwal na kahoy ang kanilang kama. Si Basilio ay may sugat sa paa na hindi
pa gumagaling nang siya ay kausapin ng apo ng matanda na ibenta ang mga walis
na kanyang ginawa.
Sa pamamagitan ng kwento ni Basilio,
nalaman natin na dalawang buwan na ang nakalilipas mula nang mapansin niya ang
sugat sa kanyang paa at ito ay kanyang inaalagaan. Nalaman din natin na
nagkukwento siya sa kanyang ina tungkol sa kanilang buhay sa dampa at sa mga
pangyayari sa bayan ng San Diego.
Sa gabi ng Noche Buena, malungkot
ang buong bayan ng San Diego, at pati sa bahay ni Kapitan Basilio ay may
lungkot din dahil sa mga nangyari sa kanilang bayan. Nakausap ni Kapitan
Basilio si Don Filipo, na noon ay napawalang-sala sa mga bintang laban sa
kanya. Nakita rin nila ang kalagayan ni Sisa na hindi na nananakit ng kapwa,
ngunit nanatiling malungkot.
Nagkaroon din ng sulat si Sinang
mula kay Maria Clara na hindi niya binuksan dahil sa takot na mabasa ang laman
nito. Sa kabilang dako, nakarating na si Basilio sa kanyang bahay at hinahanap
niya ang kanyang ina. Ngunit hindi niya ito natagpuan sa kanilang bahay, kaya
pumunta siya sa bahay ng alperes. Doon niya nakita si Sisa na umaawit at
hinabol ito ng isang babae na nangangasiwa ng durungawan.
Sinundan ni Basilio ang kanyang ina
at nakita niya kung paano ito tinakasan ng babae. Nasapul din siya ng bato sa
ulo ng babae, ngunit hindi ito naging hadlang sa kanya na sundan ang kanyang
ina hanggang sa makarating sila sa isang libingan ng matandang Kastila sa
gubat.
Nang makarating si Basilio sa kinaroroonan
ng kanyang ina, nakita niya itong nagkamalay at naghagulhol dahil sa kalagayan
niya. Ginamit niya ang tubig upang hilumin ang kanyang ina, ngunit hindi ito
nakabangon. Sa halip, siya na ang napaiyak nang malakas dahil sa pagkamatay ng
kanyang ina.
Nang itaas niya ang kanyang ulo,
nakita niya ang isang lalaki na nakatingin sa kanila. Tumango siya nang itanong
ng lalaki kung siya ba ang anak ng namatay.