Buod
Sa kabanatang ito ng El
Filibusterismo, dumating si Padre Florentino sa isang pagtitipon ng mga prayle
na nagtatalakay sa pagtutol ng mga Pilipino sa pagbabayad ng buwis at bayarin
sa simbahan. Habang nag-uusap ang mga ito, dumating si Simoun na pinanghinayangan
ni Don Custodio dahil hindi niya nakita ang magandang tanawin habang
naglalakbay ang bapor.
Sinabi ni Simoun na walang halaga
ang magandang tanawin kung ito ay walang alamat. Ipinahayag ni Don Custodio ang
alamat ng Malapad na Bato, na dati-rati ay sinasamba ng mga tao bilang tirahan
ng mga espiritu. Ngunit naging tirahan na ito ng mga tulisan nang mawala ang
pamahiin na ito sa mga tao.
Ipinakwento naman ni Padre
Florentino ang alamat ng yungib ni Donya Geronima, isang tumandang dalaga na
naghihintay sa kaniyang kasintahan. Nag-arsobispo ang lalaki at ipinatira ang
Donya sa isang yungib.
Nagsalaysay din si Padre Salvi ng
ginawang himala ni San Nicolas, kung saan nagawa nitong maging bato ang isang
buwaya. Sa gitna ng kanilang pag-uusap, nabanggit ni Ben Zayb ang pagkamatay ni
Crisostomo Ibarra, at itinuro ng kapitan ng bapor kung saan siya tinugis
labing-tatlong taon na ang nakalipas.
Pagsusuri
Ang kabanatang ito ng El
Filibusterismo ay naglalarawan ng isang pagtitipon ng mga karakter sa isang
marahas na talakayan tungkol sa mga usaping panlipunan at panrelihiyon.
Nagbubulungan ang mga prayle, pinag-uusapan ang pagtutol ng mga Pilipino sa
pagbabayad ng buwis at bayarin sa simbahan. Ang mga karakter na naroon, tulad
ni Padre Florentino, Simoun, Don Custodio, at iba pa, ay nagpapahayag ng
kanilang mga pananaw at mga kuwento na naglalagay ng diin sa mga isyung
panlipunan na nararanasan ng mga Pilipino sa panahon ng mga Kastila.
Isang mahalagang aspeto ng
kabanatang ito ay ang mga alamat na ibinahagi ng mga karakter. Ang mga alamat,
tulad ng alamat ng Malapad na Bato at yungib ni Donya Geronima, ay nagpapakita
ng kahalagahan ng mga paniniwala at pamahiin sa lipunan ng mga Pilipino noong
panahon ng mga Kastila. Ang Malapad na Bato na dati'y sinasamba bilang tirahan
ng mga espiritu ay naging tahanan ng mga tulisan na humaharang sa mga bangka
nang mawala na ang pamahiin na iyon. Sa kabilang dako, ang yungib ni Donya
Geronima ay nagpapakita ng kalungkutan at paghihintay ng isang dalagang
tumandang dalaga dahil sa pag-iintay sa kaniyang kasintahan at ang epekto nito
sa kaniyang buhay.
Ang pagkamatay ni Crisostomo Ibarra,
na nabanggit ni Ben Zayb, ay nagbibigay ng pampatibay ng kanyang pagkawala sa
kwento. Ang pagtugis kay Ibarra ng labing-tatlong taon na ang nakalipas ay
nagpapakita ng kasamaan at karahasan ng sistema ng pamahalaan noong panahon ng
mga Kastila, kung saan ang mga Pilipino na nagtangkang tumindig laban sa
kolonyalismo ay pinagbabayad ng malaking halaga ng paghihirap.
Sa kabuuan, ang kabanatang ito ay nagpapakita
ng iba't ibang aspeto ng lipunan noong panahon ng mga Kastila sa Pilipinas,
kung saan ang mga alamat, paniniwala, at pamahiin ay nakatatak na bahagi ng
kultura at kalagayan ng mga Pilipino. Nagpapakita rin ito ng pagtatalo at
pagtutol ng mga Pilipino sa mga pang-aapi at kawalang-katarungan ng mga
Kastila, na nagpapahiwatig ng umiiral na kalagayan ng lipunan na kailangang
labanan ng mga tauhan sa nobela.